ΔΙΟΝΥΣΟΣ
ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ
(Εις Ερωφάνης, εις Ζευς, εις
Άϊδης ,εις Διόνυσος)
«Έλα, ω Διθύραμβε Βάκχε, έλα να φέρεις τις ιερές ώρες του ιερού σου έαρος. Με τον οίνον και με
οίστρους θεϊκούς ήρθες στους ανθηρούς λειμώνες της Ελευσίνος ΕΥΟΙ Ω
ΙΟ ΒΑΚΧΕ Ω
ΠΑΙΑΝ κι όλο το έθνος το Ελληνικό
πηγαίνει στα όργια τα ΟΣΙΑ τα ενναετή
και ΊΑΚΧΟ σε καλεί, που διώχνει τους πόνους και τις λύπες των θνητών….»
(Δελφικός ύμνος που εψάλλετο κατά τη γέννηση του
Διονύσου)
Οι Ελληνικοί μύθοι
δεν είναι παραμύθια, είναι θείες
μυστηριακές εμπνεύσεις που δόθηκαν με αυτόν τον τρόπο για να προστατεύσουν μεγάλες αλήθειες από
βέβηλους καιρούς. Δεν υπάρχουν μύθοι ανόητοι, ανήθικοι ή κατάλοιπα
δεισιδαιμονιών, όπως χρόνια τώρα προσπαθούν να μας πείσουν οι πολέμιοι του ελληνικού πνεύματος, αλλά
μεγάλες αλήθειες που ζητούν αποκάλυψη όπως στο μύθο του Διόνυσου.
Ο Διόνυσος είναι
παιδί του Θεού Διός και της νύμφης Σεμέλης. Θαυμαστή ένωση του θείου με το
ανθρώπινο
Η Σεμέλη όμως δεν
αρκείται στην απλή ερωτική ένωσή της με το θείο πυρ και ζητά να παρουσιαστεί
μπροστά της ο Δίας με όλη του τη μεγαλοπρέπεια.
Η ουράνια περιβολή
του Δία κατακαίει την άμυαλη Σεμέλη.
Ο Ζευς αποσπά από
την καιγόμενη Σεμέλη το έμβρυο και το τοποθετεί στο μηρό του. Ο γεννηθείς Διόνυσος φέρει το σπέρμα του ουράνιου φωτός
αλλά και τη γήινη φύση της μητρός του.
Αμέριμνο παίζει και γελά όταν δέχτηκε επίθεση από Τιτάνες. Ξεφεύγει
αλλάζοντας μορφές .όφις, λέων τίγρης ,ταύρος. Σαν ταύρο τον συλλαμβάνουν.
Κομμάτια κάνουν το παιδί σε σούβλες το περνάνε.
Ψήνουν, τρώγουν
Ζαγρέα τον θεάνθρωπο. Η Αθηνά σώζει και
μεταφέρει την καρδιά του κατασπαραγμένου Διόνυσου στον πατέρα Δία. Από τη διασωθείσα καρδιά αναγεννιέται ένας
νέος αθάνατος Διόνυσος. Ο νέος Τρισφανέρωτος Διόνυσος δεν φέρει επάνω του
τίποτα το φθαρτό.
Η αλληγορία της
γέννησης, του θανάτου και της αναγέννησης του Διόνυσου αποτελεί ένα από τα
μεγαλουργήματα της διανόησης των αρχαίων προγόνων μας. Ανθελληνικό όμως σύστημα εκπαίδευσης κράτησε και κρατάει
μακριά τους Έλληνες από όλες αυτές τις υψηλές ιδέες, που δίνουν απαντήσεις στα
πανανθρώπινα ερωτήματα της ζωής, του θανάτου, της ψυχής και της αθανασίας. Ακόλουθοι
του Διόνυσου ήταν οι Σάτυροι κι οι Σειληνοί. Περίεργα όντα που μοιάζουν με τον
Θεό Πάνα. Το σώμα του τους από τη μέση και κάτω ζωώδες ενώ στην κεφαλή φέρουν
μεγάλα αφτιά και κέρατα.
Την ακολουθία
συμπληρώνουν οι Μαινάδες οι οποίες πάντοτε γαλουχούν άρρενα τέκνα ζώων ή ανθρώπων που καμιά φορά τα
κατασπαράζουν. Όλα αυτά είναι συμβολισμοί που μας δείχνουν πολύ βαθύτερες
έννοιες όταν αποκωδικοποιηθούν.
Οι Έλληνες λάτρευαν
το Διόνυσο το θεό της ανεκδήλωτης φύσης και του απέδιδαν τιμές
ίσες με του Απόλλωνα, που ήταν ο θεός της εκδηλωμένης φύσης. Ο Διόνυσος
παντρεύεται την Περσεφόνη την
απελευθερώνει από τον Άδη κι ονομάζεται γι’αυτό Διόνυσος ο Ελευθερεύς.
Παντρεύτηκε όμως και
την Αριάδνη. Ο Θησέας αφού σκότωσε τον Μινώταυρο με τη βοήθεια της Αριάδνης,
την πήρε μαζί του στο γυρισμό για την Αθήνα. Την εγκατέλειψε όμως στην νήσο
Άνδρο. Ο Διόνυσος γνωρίζοντας τη φωτεινή ψυχή της Αριάδνης, όπως και όλων των
φωτεινών ψυχών, γίνεται ο φυσικός ελευθερωτής τους.
Την λατρεία του
Διονύσου μετέφεραν στην Πιερία Θράκες μετανάστες.
Απόλλων, Διόνυσος η
διπλή όψη του ιδίου νομίσματος.
Απόλλων ο ήλιος της ημέρας ο
νικητής του Πύθωνα.
Διόνυσος ο ήλιος της νύχτας, ο
θριαμβευτής τού θανάτου.
Ο Διόνυσος
λατρεύτηκε σε όλα τα μήκη και πλάτης του
κόσμου. Τα Διονύσια ήταν γιορτές που
γινόταν προς χάρη του. Χαρακτηριστικό των γιορτών αυτών ήταν η ευθυμία, ο
ενθουσιασμός, η οινοποσία( με μέτρο), γενικά η χαρά της ζωής. Οι Διονυσιακές
γιορτές παρότρυναν τους ανθρώπους να ατενίζουν τη ζωή και τον κόσμο με χαρωπή
διάθεση απαλλαγμένοι, από φόβους και προκαταλήψεις.
Τα εν Αγροίς ή μικρά Διονύσια,
υπήρξαν η αρχέγονος θρησκευτική τελετή από την οποία προήρθαν οι υπόλοιπες γιορτές.
«Τα μικρά ή εν Αγροίς Διονύσια»
τελούνταν τον μήνα Ποσειδεώνα (Δεκέμβριο) κι έπαιρναν μέρος ακόμη κι οι δούλοι.
Κύριο μέρος της
τελετής ήταν ο κώμος, κατά τον
οποίον οι « Κωμιστές» κατέληγαν στους δρόμους, εν μέσω θορύβων, μουσικής
άτακτης, τραγούδια και χορούς. Ο κώμος
έγινε η βάση να δημιουργηθεί η
κωμωδία.
Κατά τα Λήναια
που ετελούνταν το μήνα
Γαμηλιώνα(Ιανουάριο) η πομπή κατέληγε στο ναό του Ληναίου Διόνυσου όπου
διαξάγετο στιχομυθία μεταξύ ενός που
στεκόταν πάνω σε ένα τραπέζι και του χορού. Αυτό απετέλεσε την αρχή της
τραγωδίας.
Τα Ανθεστήρια τελούνταν το μήνα
Ανθεστηριώνα(Φεβρουάριο).
Στη γιορτή αυτήν
τελούνταν και μυστήρια κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Την πρώτη μέρα
άνοιγαν τους πίθους, τη δεύτερη πρόσφεραν χοές και την τρίτη γινότανε «ο εξ’
αμάξης κώμος». Βωμολοχίες.
Τα μεγάλα ή κατ΄Αστυ Διονύσια τελούνταν
το μήνα Ελαφηβιώνα (Μάρτιο)
Η θορυβώδης μουσική, τα τύμπανα, τα κύμβαλα
ήταν κοινά σε όλες τις Διονυσιακές γιορτές. Της πομπής προηγούντο κανηφόροι
παρθένες που έφεραν επί της κεφαλής κάνιστρα (πολλάκις χρυσά) γεμάτα με άνθη
και σύκα, Ακολουθούσε άνδρας πάνω σε κοντάρι σε σχήμα συνήθως υπερμεγέθη φαλλού
και μετά άνδρες με γυναικείες
ενδυμασίες(ιθύφαλοι). Ο τρισφανέρωτος
Διόνυσος είχε να επιτελέσει σπουδαίο έργο. Το έργο του ήταν να δώσει
στην ψυχή του κόσμου την Ελευθερία του. Τα υπ’ αυτού ιδρυθέντα μυστήρια είχαν
ως αντικείμενο μύησης τη γέννηση, το
θάνατο ,την αναγέννηση.
Ο Διόνυσος είναι και στην κυριολεξία ο θεός της αμπέλου και του
οίνου, αλλά συγχρόνως οι αρχαίοι με την
λέξη «οίνος» εννοούσαν τον ενδιάμεσον αιθέρα, που είναι απαραίτητος για την
αθανατοποίηση του ανθρώπου. Ο Διόνυσος ο Ζαγρεύς ήταν το αντικείμενο της
λατρείας των Ορφικών φυσιολατρών, αλλά
τον βλέπουμε και στη λειτουργία των Ελευσινίων μυστηρίων.
Γενικό χαρακτηριστικό των εορτών του Διονύσου ήταν η υπερβάλλουσα
ευθυμία και ο άκρατος ενθουσιασμός. Οι
άνδρες έφεραν προσωπεία ή χρωμάτιζαν τα πρόσωπά τους.
Άνδρες και γυναίκες
περιζωνότανε με αιγίδες (προβγές) και νεφρίδες που είναι δείγματα φυσικού
ανθρώπου που δεν έχει μεταλλαχθεί.
Οι πανηγυριστές
έφεραν στεφάνους από κισσό και θύρσους.
Η μέθη (πνευματική),
η θορυβώδης μουσική, τα κύμβαλα και τα τύμπανα ήταν κοινά σε όλες τις
Διονυσιακές γιορτές. με αυτόν τον τρόπο στον αρχικό θίασο του Διονύσου και
αισθανόταν το Θεό παρόντα και συμπανηγυρίζοντα. Τις
μέρες αυτές γίνεται το έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας και του
«μασκαρέματος», της μεταμφίεσης, που έχει παραμείνει από τις αρχαιότερες «Διονυσιακές γιορτές» των Ελλήνων, όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν,
χόρευαν, τραγουδούσαν πίνοντας κρασί και το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο προς
τιμή του Διόνυσου.
Οι ακολουθούντες την πομπή των Διονυσίων (θίασος) μεταμφιεσμένοι σε Σάτυρους, Σειληνούς και Βάκχες, προκαλούσαν την ελεύθερη εκδήλωση του
Διονυσιακού στοιχείου της ψυχής, τον αυθορμητισμό, την απελευθέρωση της
εσωτερικής ορμής και δημιουργούσαν τον Διονυσιακό ενθουσιασμό, με την βοήθεια
του «άκρατου οίνου» ψάλλοντας
διθυράμβους.
Ο θρησκευτικός και
πνευματικός χαρακτήρας των Διονυσιακών γιορτών έδωσε αφορμή να δημιουργηθεί η
διδακτική τραγωδία, το σατυρικόν δράμα κι η κωμωδία.
Οι χαρούμενες όμως
αυτές Διονυσιακές γιορτές που ωθούσαν
τους ανθρώπους στη λατρεία της φύσης και λύτρωναν τις ανθρώπινες ψυχές από τα
σκοτάδια της αμαρτίας και αμάθειας καταργήθηκαν από δοξασίες κατά τις οποίες το
γέλιο κι χαρά ήταν έργα του διαβόλου.
Με την κατάργηση αυτών των γιορτών έσβησε από
τα χείλη των Ελλήνων η ανυπόκριτη χαρά και
το άδολο γέλιο, χάθηκε η αίσθηση του χιούμορ και μαζί με αυτά χάθηκε η
αίσθηση του ωραίου, η έμπνευση, το φτερούγισμα της ψυχής, η μεγαλοφυΐα, η
δημιουργική ικανότητα.
Δεν σβήστηκαν όμως
παντελώς γιατί αυτά αν και απαγορευμένα μακροημέρευαν στις ψυχές των Ελλήνων.
Απομεινάρια της Διονυσιακής λατρείας είναι τα δρώμενα των απόκρεων που
γιορτάζονται απ’ όλους τους Έλληνες με περίσσια αγάπη τρεις Κυριακές και την
καθαρά Δευτέρα όπως ορίστηκε από τον Χριστιανισμό.
Η μεταμφίεση, οι
μουτσούνες ,οι χοροί και τόσα άλλα δρώμενα
ενσωματώθηκαν και τελούνται
αδιάλειπτα στις νεοελληνικές τελετές των Απόκρεων.Το όνομα των μεταμφιεσμένων
είναι μασκαράδες ή καρνάβαλοι αλλά και
διαφορετικό σε κάθε τόπο: Κουδουνάτοι, Κουκόγεροι, Γενίτσαροι, Καμουζέλες,
Μούσκαροι, Κατσίβελοι, Ζαπτιέδες.
Αν και τα δρώμενα σε κάθε τόπο είναι διαφορετικά και
αφορούν άλλο γεγονός το κάθε ένα, έχουν ένα και μοναδικό σκοπό. Να
μας λυτρώσουν από τον αλύτρωτο φόβο
του θανάτου που ελλοχεύει και παραλύει τις ανθρώπινες καρδιές. Αν βάλουμε καπετάνιο στο τιμόνι της ζωής μας την χαρά και
το γέλιο να διαφεντεύει την ζωή μας η καθημερινότητά μας αποκτά άλλην διάσταση. Ο επίλογος των Βακχικών δρώμενων της αποκριάς είναι η καθαρή Δευτέρα.
Η γιορτή της καθαράς
Δευτέραςι για την ορθοδοξία είναι η
πρώτη μέρα της Μ. σαρακοστής γιατί οι χριστιανοί καθαρίζονται σωματικά και
πνευματικά. Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να
τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που
παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης
συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.
Την
καθαρά Δευτέρα γιορτάζουμε τα κούλουμα.
Κούλουμα
είναι ομαδική έξοδος των ανθρώπων στην εξοχή με νοστιμότατα νηστήσιμα φαγητά
συνοδευόμενα με τραγούδια και
χορούς
Τα
κούλουμα είναι γνωστά κι ως κούλουμπα, κούμουλες, κουμουλάθες,ή κούμουλα. Είναι
ένα παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι με ρίζες από την αρχαία Ελλάδα. Μια θεωρία θέλει τα κούλουμα να προέρχονται από
την, επίσης λατινική, λέξη «columna» –που σημαίνει κίονας, κολώνα– κι αυτό
γιατί οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα στις «κολώνες»,
δηλαδή στις Στήλες του Ολυμπίου Διός, χωρίς φυσικά να ξεχνούν να πάρουν μαζί
τους το χάρτινο σύνεργο του υπαίθριου παιχνιδιού, τον χαρταετό που τελικά
επικράτησε ως έθιμο.
Κα
το πέταγμα του χαρταετού έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Τον τέταρτο αιώνα
προ Χριστού, ο μαθηματικός Αρχύτας,φίλος του Πλάτωνος και οπαδός του Πυθαγόρα
εμφανίζεται ως εφευρέτης του Χαρταετού. Με τη βοήθεια του χαρταετού ο Βενιαμίν
Φραγκλίνος έφτιαξε το αλεξικέραυνο.
Ο
βλάχικος γάμος, οι μουτζούρηδες , οι κουδουνάτοι, ο αχυρένιος Γρηγοράκης το
δικαστήριο(με απρεπέις φράσεις και χειρονομίες), ο χορός των παπάδων , το
αλευρομουτζούρωμα, , το αγροτικό καρναβάλι, κι όλα δεν είναι τίποτα άλλο από
αρχαία ελληνικά δρώμενα που τόσο έχουν αποτυπωθεί στη συνείδηση του έλληνα που
έστω με με άλλη ονομασία συμμετέχει στον εορτασμό τους με όλην του την ψυχή,
Κυτταρικές μνήμες αποτυπωμένες στο ελληνικό DNA.
Με τις γιορτές αυτές
των Απόκρεων φτάνομε έτσι, έστω κι από άλλο δρόμο, να μιμηθούμε και να
συμμετέχουμε σε τελετές χαράς και ξενοιασιάς που πρόγονοι σοφοί επινόησαν.
Πρόγονοι που έβαλαν τα θεμέλια της παγκόσμιας εξέλιξης και του πολιτισμού. Τελετές όπου η χαρές και οι
γέλωτες των πανηγυριστών είναι τόσο
μεγάλοι που διώχνουν μακριά τα
καθημερινά σχεδόν αβάστακτα προβλήματα. Και τώρα που ένας λαός
που κυοφορεί στα κύτταρα του το σπέρμα της χαράς κι αγκομαχώντας οδηγεί
την γαλανή πατρίδα του στα διάσελα της
ιστορίας, τώρα χρειάζεται να πυρποληθούμε
με Διονυσιακό ενθουσιασμό κι έτσι και πάλι αλώβητοι να βγούμε απ΄ την φωλεά λεόντων που μας έριξαν. Αχ πατρίδα μου!Πατρίδα Του Απόλλωνα, του Διόνυσου
πατρίδα !
Σε τι
δεινά σε ρίξανε του κόσμου οι κολασμένοι!. Εσύ όμως χαμογέλασε, για
να βλαστήσει απ’ το στήθος σου η άμπελος
Διονυσιακή και φως Απολλώνιας σκέψης. Στις ρίζες σου θα βρεις την γιατρειά σου.
Έλληνες ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα των προγόνων μας κατά τον εφετινό εορτασμόν
των απόκρεων κι ας μεθύσομε από τον οίνον τον πνευματικό του
Διόνυσου, κι ας απελευθερώσουμε το
Διονυσιακό στοιχείο του αυθορμητισμού στη ζωή μας γαι να ξαναφέρουμε το γέλιο
και την αισιοδοξία σε έναν λαό που ξέχασε να γελά.
ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΙΩΡΑΚΗ-ΖΩΙΔΑΚΗ
(δασκάλα-ποιήτρια-συγγραφέρας)
